Người ta thường ví sự thăng hoa về tình dục như "nhạc sĩ và cây đàn" - người nam là chàng nhạc sĩ và người nữ là cây đàn hòa điệu cùng nhau.

Dưới góc nhìn y học, những “cung bậc” đó ở phụ nữ và nam giới gọi là “cơ chế tình dục”, cơ chế này được tổng kết và lý giải như sau:

Đối với phụ nữ

Giai đoạn kích thích: Sự đáp ứng sinh lý sinh dục nữ bắt đầu bằng sự khơi dậy tâm lý tình dục – tiếp nhận ở các giác quan thính giác (nghe), thị giác (nhìn), xúc giác (sờ), khứu giác (ngửi). Kích thích hưng phấn ở vỏ não theo thần kinh thẹn và thần kinh tự chủ, từ đó kích thích vận mạch ở bộ phận sinh dục.

Giai đoạn cực khoái: Bằng sự kích thích trực tiếp âm vật và gián tiếp qua môi bé, môi lớn thật nhẹ nhàng, liên tục và tăng dần cường độ, giai đoạn này chịu sự chi phối của thần kinh tự chủ dẫn tới sự khoái cảm của vỏ não gọi là cực khoái.

Giai đoạn thư giãn: Hiện tượng cương cơ, cương mạch được giải phóng dần, âm đạo, tử cung trở lại bình thường sau 5-10 phút.

Đối với nam giới

Xuất phát từ tâm lý hướng dục trên cơ sở hormon sinh dục nam – kết hợp các giác quan, sẽ kích thích hưng phấn vỏ não rồi lan xuống trung tâm cương ở cột bên của tủy sống, vào đám rối thần kinh túi tinh và tiền liệt tuyến, kích thích các sợi sau hạch tới các mạch máu ở vật hang, bơm đầy máu vào hai vật hang nằm trong các lưng dương vật và vật xốp bao quanh niệu đạo, làm căng các xoang giúp cho dương vật trở nên cứng dần, nhờ các van đặc biệt của tĩnh mạch và sự co thắt các cơ ngồi hang và cơ hành xốp khiến cho máu giữ lâu để kéo dài thời gian cương dương vật.

Giai đoạn cực khoái: Thường được kích thích trực tiếp ở các giác quan và ở quy đầu, giúp tăng độ cảm giác, tạo sự khoái cảm của vỏ não.

Cực khoái cũng có thể xảy ra ở giai đoạn không cương cứng hoặc trong giấc chiêm bao (mộng tinh).

Giai đoạn mềm của dương vật: Xảy ra sau giai đoạn cực khoái, giải phóng sự co các cơ như hành hang, ngồi hang. Máu từ các xoang thoát về bằng đường tĩnh mạch mu dương vật nông và sâu. Các xoang rỗng dần, làm cho dương vật mềm từ từ và trở về trạng thái ban đầu.

Tiếp theo là giai đoạn trơ: Khác với nữ, ở nam có một khoảng thời gian trơ trước khi dương vật có thể cương lại và xuất tinh.